تا به حال به اين فکر کرده‌ايد که چه‌قدر باهوش هستيد؟ عادت کرده‌ايم که هوش بالا را با عدد ضريب هوشي IQ يا دانشمند و نابغه بودن ارتباط دهيم. اما هوش به معناي دقيق کلمه، توانايي پاسخ موفقيت‌آميز به موقعيت‌هاي جديد و ظرفيت فرد براي يادگيري از تجربيات گذشته تلقي مي‌شود، اگر در يک شهر بزرگ گم شويد چه کسي مي‌تواند به شما کمک کند؟ يک دانشمند فراموشکار بهتر است يا پسر بچه‌اي با حس جهت‌يابي قوي؟
تصور کنيد در جلسه‌ي امتحان نشسته‌ايد و سؤال‌هاي امتحان شيمي مقابل‌تان قرار دارد. با خواندن سؤال اول در مي‌يابيد که پاسخش را نمي‌دانيد. کمي بيشتر فکر مي‌کنيد، اما چيزي به ياد نمي‌آوريد. چشمان‌تان را مي‌بنديد. کتاب شيمي را در ذهن خود مجسم مي‌کنيد و با قدرت ذهن‌تان آن را باز مي‌کنيد و صفحات را ورق مي‌زنيد. آرايش مولکولي اسيد سولفوريک را در ذهن مي‌بينيد و آن را در برگه‌ي امتحان کپي مي‌کنيد. شايد خوب درس نخوانده باشيد، شايد اصولاً دانش‌آموز يا دانشجوي قوي و مستعدي نباشيد. شايد نمرات تحصيلي خوبي نداشته باشيد. اما شما باهوشيد. بله باهوشيد. چون هوش جنبه‌هاي مختلفي دارد. يکي از انواع آن هوش ديداري ـ فضايي است.
يک مکانيک هنگام کار روي يک موتور اتومبيل براي خود، تصوير ذهني مي‌سازد. جراح هم وقتي که مي‌خواهد يک سرخرگ را ترميم کند، از توانايي‌هاي تصويرسازي ذهني و ديداري خود استفاده مي‌کند. پژوهشگران عصب‌شـناسي، با استفاده از دستگاه ام.آر.آي، در مورد واکنش‌هاي مغز زنان و مردان تحقيق کرده‌اند. در مغز زنان اتصال‌ها و ارتباط‌هاي بيشتري بين دو نيم‌کره‌ي چپ و راست وجود دارد که به آن‌ها اين توانايي را مي‌دهد که از مهارت گفتاري بهتري نسبت به مردان برخوردار باشند. از طرف ديگر در مردان، ارتباط کمتري بين دو نيم‌کره‌ي مغزشان وجود دارد و به آن‌ها اين قابليت را مي‌دهد که مهارت بيشتري در استدلال‌هاي انتزاعي و هوش ديداري ـ فضايي داشته باشند. هوش ديداري ـ فضايي در نيم‌کره‌ي راست فعال است.
ما از انواع مختلفي از هوش برخورداريم. برخي به فعاليت درآمده‌اند، بعضي در حد متوسط پرورش يافته‌اند و برخي هيچ‌گاه فرصت و امکان رشد و پرورش نيافته‌اند و همواره ضعف آن را در زندگي احساس کرده‌ايم. موضوع مهم اين است که هر انساني براي درخشيدن در هر کدام از انواع هوش، نياز به آموزش‌هايي دارد و پرورش هر کدام از اين هوش‌ها تمرين‌هاي خاص خودش را دارد، علاوه بر آن از لحاظ ژنتيکي نيز برخي انسان‌ها در يک يا چند هوش توانايي بيشتري نشان مي‌دهند.
براي پرورش و رشد هر کدام از هوش‌ها مي‌توان يک دوران خاص يا زمان مشخصي را در نظر داشت. اما بديهي است که بهترين زمان براي رشد تمامي هوش‌ها تا سن 7 سالگي است. اين بدان معنا نيست که پس از آن قابليت پرورش آن وجود ندارد اما هر چه سن افزايش يابد تأثير تمرين‌ها بر پرورش اين هوش‌ها کمتر مي‌شود. توانايي تجسم فضايي تا سنين 12 تا 18 سالگي رشد مي‌کند.
ضرورت آموزش هوش ديداري ـ فضايي چيست؟
ضرورت تقويت هوش ديداري ـ فضايي از آن‌جا نمود مي‌يابد که اين نوع هوش، اثرات بسيار مهم و عميقي بر جنبه‌هاي مختلف زندگي فرد از کودکي تا بزرگسالي و حتي موفقيت‌هاي شغلي و اجتماعي او بر جاي مي‌گذارد. پرورش استعدادها بايد انفرادي باشد. اصولا در کلاس‌هاي پرجمعيت، فرصت رسيدگي به تک‌تک دانش‌آموزان وجود ندارد؛ نقش والدين در کشف، تقويت و پرورش هوش‌هاي مختلف بسيار برجسته است. در شرايط مطلوب بهترين مربي براي کودک، والدين هستند، البته والديني با مهارت‌هاي آموزشي و پرورشي لازم.
برخي ازعلل ضرورت تقويت و پرورش هوش ديداري ـ فضايي را به اختصار بيان مي‌کنيم:
* پيچيده‌تر شدن هر روزه‌ي جهان ديداري از جهت ابعاد مختلف و ضرورت تشخيص و تصور ذهني اشيا.
* رفت‌وآمدهاي اجتماعي و شهري و ضرورت تشخيص جهت‌ها در محيط‌هاي ناآشنا و غريبه.
* روند رو به رشد تبادل اطلاعات با طرح و نمودار و شکل، براي شناساندن هرچه بهتر مفهوم مورد نظر به مخاطب.
* لزوم اعتماد هر چه بيشتر به حس بينايي در کارهاي مختلف مانند رانندگي و توانايي تشخيص حرکات بعدي.
* لزوم توانايي تصور کردن و ديدن اشيا از دورنماي مستقيم از بالا و طرفين .
آلبرت اينشتين، چارلز داروين و زيگموند فرويد، سه متفکري که شگرف‌ترين تأثيرها را بر قرن بيستم به جا گذاشته‌اند براي خلق نظريات تحول‌آميز خود از تجسمات ديداري بهره گرفتند.
هوش ديداري ـ فضايي چيست؟
ساده‌ترين تعريف براي هوش ديداري ـ فضايي اين است که با به کارگيري اين هوش، فرد مي‌تواند شکل‌ها را در ذهن حرکت دهد و بچرخاند و آن را به صورت سه بعدي ببيند. درک مستقيم و بي‌واسطه‌ي جهان ديداري، ويژگي مهم هوش فضايي محسوب مي‌شود. فرد برخوردار از اين هوش با تصاوير فکر مي‌کند. اين فرد براي به دست آوردن اطلاعات، بايد يک تصوير ذهني روشن ايجاد کند. قطعاً اين فرد از نگاه کردن به فيلم و تصوير و نقشه و نمودار لذت مي‌برد و از معماهاي ديداري خوشش مي‌آيد. دوربين عکاسي و فيلمبرداري از بهترين دوستان اين افراد هستند.
کودک برخوردار از اين هوش، به خوبي مفهوم عمق را درک مي‌کند و به حس بينايي خود بيش از حس لامسه اعتماد دارد. اين کودکان نسبت به رنگ حساسيت ويژه‌اي دارند و شب‌ها رؤياهاي واضحي مي‌بينند. به کتاب‌هاي تصويري علاقه‌ي بيشتري نشان مي‌دهند. کودکاني که هوش ديداري ـ فضايي تقويت‌شده‌اي دارند، خوب نقاشي مي‌کنند و جهت‌ها را درست تشخيص مي‌دهند. اغلب درباره‌ي آن‌چه که ديده‌اند صحبت مي‌کنند و سعي مي‌کنند ديده‌هايشان را تفسير کنند. عاشق دستکاري اسباب‌بازي‌هايشان هستند. اغلب از خرابکاري اين کودکان به ستوه خواهيد آمد. اين کوچولو مي‌خواهد بسازد، درست کند، اما بايد چيزي را خراب کند تا دوباره درستش کند. صبور باشيد. شايد با يک معمار، مهندس، مجسمه‌ساز يا طراح، عکاس يا فيلم‌ساز آينده روبه‌رو هستيد.
تجسم روشن ذهني به ندرت پس از سن بلوغ تظاهر مي‌کند. تقريباً يک ششم از مردم عادي قادر به ديدن تصاوير ذهني زنده هستند. يک ششم ديگر عموماً در تفکرات خود از تصاوير ذهني استفاده نمي‌کنند، مگر اين‌که وادار به چنين کاري شوند. دو سوم، نيز چنان‌چه لازم باشد، قادرند اشکال تجسمي جالبي را در ذهن خود ايجاد کنند.
هوش ديداري ـ فضايي چه چيزهايي به کودکان آموزش مي‌دهد؟
آموزش هوش ديداري ـ فضايي به کودکان مي‌آموزد که با دقت و توجه بيشتري به دنياي اطراف خود بنگرند و از آن‌ها تصاوير ذهني بسازند. افرادي که استعداد پرورش تصوير ذهني را دارند، مي‌گويند که مي‌توانند به يک تصوير نگاه کنند، تصويري ذهني از آن بسازند و بعد براي اين‌که آن تصوير را با جزئيات اضافي که در نماي اصلي ديده نمي‌شود ببينند، با چشماني که هنوز بسته هستند، آن را در ذهن خود مجسم کنند.
آموزش هوش ديداري ـ فضايي:
* درست ديدن را در کودک تقويت مي‌کند. (ديدن صحيح با توانايي تجسم همه‌ي ابعاد اشيا)
* توانايي تشخيص عمق و اعتماد به حس بينايي را در کودک تقويت مي‌کند.
* باعث مي‌شود کودک خوب نقاشي کند و بهتر از رنگ‌ها استفاده کند.
* توانايي سه بعدي ديدن اشيا در ذهن را تقويت مي‌کند.
* استفاده از نقشه و شکل و نمودار براي انتقال مفاهيم را ساده‌تر مي‌کند.
* موجب ديدن رؤياهاي واضح مي‌شود.
* توانايي استفاده‌ي هوشمندانه و نوآورانه از دوربين فيلمبرداري و عکاسي را تقويت مي‌کند.
* موجب مي‌شود صفحات و تصاوير کتاب‌ها، همانند يک عکس در دوربين عکاسي در ذهن کودک ثبت شود.
* پيشرفت و خلاقيت در هنرهاي تجسمي، مثل مجسمه‌سازي و معماري را تقويت مي‌کند.
در اين کتاب چه مهارت‌هايي به کودک آموزش داده مي‌شود؟
* آموزش و تقويت مهارت‌هاي حافظه‌ي ديداري براي بهبود عملکرد در خواندن و ديکته نوشتن.
* آموزش تميز ديداري و تميز شکل از زمينه
* آموزش روابط فضايي به کودک و تجزيه و تحليل اشکال ساده و طرح‌ها
* آموزش تشخيص تفاوت‌ها و شباهت‌ها در تصاوير
* آموزش ساختن داستان‌هاي ذهني از تصاوير
* آموزش هماهنگي حرکتي چشم و دست
* آموزش ثبات شکل و اندازه و تشخيص عمق
* آموزش تميز و تشخيص اشکال وارونه و چرخشي